Je smeert deze ontstekingsremmende zalven of crèmes plaatselijk op de huid. Ze verminderen uitslag, roodheid, jeuk en brengen zo de ontstoken huid tot rust. In de beginfase van het eczeem, als er een rode, jeukende huid ontstaat, smeer je meestal één of twee keer per dag. Vaker dan twee keer per dag smeren is niet effectief.
Wat zijn hormoonzalven of dermatocorticosteroïden?
Dermatocorticosteroïden – hormoonzalven in de volksmond – zijn zalven (of crèmes) waarin een middel zit dat afgeleid is van het lichaamseigen hormoon cortisol. Cortisol is een onmisbaar hormoon. Het wordt in de bijnieren aangemaakt en regelt veel belangrijke processen in je lichaam. Aan de hand van hun werkingssterkte kun je hormoonzalven in 4 klassen indelen. Klasse I zijn de zwakst werkende en klasse IV de sterkst werkende. Veel mensen zijn in eerste instantie huiverig om hormoonzalven te gebruiken. Dat is op zich begrijpelijk, maar met goede begeleiding en juist gebruik zijn ze veilig en kunnen er heel goede resultaten worden behaald. Bij juist en plaatselijk gebruik op de huid zijn er nauwelijks bijwerkingen te verwachten.
Overzicht hormoonzalven met de merknaam
| Klasse I (zwak) | Klasse II (matig) | Klasse III (sterk) | Klasse IV (zeer sterk) |
| Hydrocortisonacetaat 1% | Clobetasonbutyraat 0,05%
(Emovate®) |
Betamethasondipropionaat 0,05%
(Diprosone®) Betamethasonvaleraat 0,1% (Betnelan®, Celestoderm) |
Betamethasondipropionaat 0,05% in propyleenglycol (Diprolene®) |
| Flumetason 0,02% (Locacorten®) | Desoximetason 0,25%
(Ibaril®, Topicorte®) |
Clobetasolpropionaat 0,05% (Dermovate®, Clobex®, Clarelux®) | |
| Hydrocortisonbutyraat 0,1% (Locoid®) | Fluticasonpropionaat 0,005% (zalf) en 0,05% (crème)
(Cutivate®) |
||
| Triamcinolonacetonide 0,1% | Mometasonfuroaat 0,1%
(Elocon®) |
Hoe werken hormoonzalven?
Bij atopisch eczeem speelt onder andere een verstoord afweersysteem in de huid een belangrijke rol. Door een verstoord afweersysteem ontstaan er ontstekingen in huid. Hormoonzalven werken plaatselijk op de huid als een afweeronderdrukker en een ontstekingsremmer. Dit gebeurt mede door de vaatvernauwing (vasoconstrictie) veroorzaakt door hormoonzalf, waardoor er minder ontstekingseiwitten door de bloedvaten kunnen stromen. Hierdoor wordt de ontstekingsreactie in de huid verminderd en daarmee ook de verschijnselen van het eczeem, zoals roodheid en schilfering. Ze helpen ook goed tegen de jeuk.
Wat mag ik verwachten van hormoonzalven?
Hormoonzalven werken symptomatisch. Ze zorgen ervoor dat de klachten verminderen of verdwijnen. De oorzaak van eczeem nemen ze niet weg, de klachten kunnen na stoppen met de behandeling weer terug komen. Wanneer de klachten verminderen (dit is vaak binnen 2 weken), kun je het smeren weer gaan afbouwen. Stop nooit plotseling met het smeren van hormoonzalf: je moet dit altijd afbouwen als je wilt stoppen. Je kunt ook afbouwen door een lagere klasse te smeren. Bespreek afbouwen eerst met je arts of verpleegkundige. Het gebruik van een afbouwschema in de acute fase (met vocht gevulde blaasjes op de huid, bobbeltjes, hevige jeuk en een gezwollen, rode en warme huid) en een onderhoudsbehandeling in de chronische fase (de roodheid neemt af, grovere huidlijnen, ontstaan van kloven, dikkere huid en schilferen van de huid) is van groot belang.
Wat moet ik ook weten over hormoonzalven?
Hormoonzalven werken symptomatisch. Ze zorgen ervoor dat de klachten verminderen of verdwijnen. De oorzaak van eczeem nemen ze niet weg, de klachten kunnen na stoppen met de behandeling weer terug komen. Wanneer de klachten verminderen (dit is vaak binnen 2 weken), kun je het smeren weer gaan afbouwen. Stop nooit plotseling met het smeren van hormoonzalf: je moet dit altijd afbouwen als je wilt stoppen. Je kunt ook afbouwen door een lagere klasse te smeren. Bespreek afbouwen eerst met je arts of verpleegkundige. Het gebruik van een afbouwschema in de acute fase (met vocht gevulde blaasjes op de huid, bobbeltjes, hevige jeuk en een gezwollen, rode en warme huid) en een onderhoudsbehandeling in de chronische fase (de roodheid neemt af, grovere huidlijnen, ontstaan van kloven, dikkere huid en schilferen van de huid) is van groot belang.
Wanneer moet je contact opnemen met je arts?
Als er bijwerkingen optreden moet je dit bij een volgend bezoek aan je arts melden. Bij deskundig gebruik hoef je normaal gesproken geen complicaties te verwachten. Blijf met je eigen arts steeds opnieuw overleggen hoe en wanneer en vooral ook hoeveel je moet smeren: hormoonzalven werken namelijk al in kleine concentraties.
Smeren: hoe moet ik hormoonzalven aanbrengen?
Voor het gezicht, rondom de ogen, oogleden en in huidplooien is een minder sterke hormoonzalf vaak beter. Op deze plaatsen is de huid anders samengesteld. Smeer de hormoonzalf alleen op de plekken waar het eczeem zit. Zijn er veel kleine plekjes over een groot gedeelte van het lichaamsdeel, smeer dan het hele lichaamsdeel in. Om te weten hoeveel zalf je nodig hebt per lichaamsdeel, is een schema gemaakt met de vingertop als maateenheid.
Smeren: de vingertop eenheid (Finger Tip Unit – FTU)
Bij het smeren van een corticosteroïd is het belangrijk dat je de juiste hoeveelheid gebruikt. Te dik smeren kan voor bijwerkingen zorgen. Te dun smeren zorgt er echter voor dat het middel onvoldoende werkt. De vingertop eenheid kan helpen. Dit is de hoeveelheid zalf die precies op het bovenste kootje van je wijsvinger past. Per lichaamsdeel is een bepaald aantal vingertop eenheden zalf nodig.
Vingertop als maateenheid
Om te weten hoeveel zalf je nodig hebt per lichaamsdeel, is het onderstaande schema een handig hulpmiddel. Dit schema gaat uit van de vingertop als maateenheid. 1 FTU (= Finger Tip Unit). Een vingertop eenheid is ongeveer 0,5 gram. Dit betekent voor een volwassene 20-25 gram voor het hele lichaam. Een tube van 100 gram is dus leeg na 4 tot 5 keer smeren van het hele lichaam.
| Gezicht en hals | Arm en hand | Been en voet | Romp (voorkant) | Romp (achterkant) | Hele lichaam | Gram per week bij 1x per dag smeren | |
| Leeftijd | Aantal vingertop eenheden | ||||||
| 3-12 maanden | 1 | 1 | 1,5 | 1 | 1,5 | 8,5 | 30 gram |
| 1-2 jaar | 1,5 | 1,5 | 2 | 2 | 3 | 13,5 | 50 gram |
| 3-5 jaar | 1,5 | 2 | 3 | 3 | 3,5 | 18 | 65 gram |
| 6-10 jaar | 2 | 2,5 | 4,5 | 3,5 | 5 | 24,5 | 85 gram |
| Volwassene | 2,5 | 4 | 8 | 7 | 7 | 40 | 140 gram |
Bron zalf-adviezen: UMC Utrecht Zalven bij eczeem
Wil je meer weten over de vingertop als maateenheid, bekijk dan de video: Vingertop eenheid en andere tips
Hoe moet ik hormoonzalven afbouwen?
Na de start van een intensieve behandeling kun je vaak binnen twee weken een duidelijke verbetering zien. Het is belangrijk niet direct te stoppen met de zalven, maar langzaam af te bouwen. Voordat je gaat afbouwen, moet het eczeem duidelijk verbeterd zijn.
Bespreek het afbouwen met je arts. Bouw niet af als er geen verbetering is of als je merkt dat het eczeem weer terug komt, terwijl je nog bezig bent met afbouwen.
Je begint je behandeling met twee keer per dag hormoonzalf smeren
- Bij duidelijke verbetering (het actieve eczeem is niet meer zichtbaar en de jeuk is verminderd) ga je naar één keer per dag hormoonzalf smeren.
- Blijft dit goed gaan, dan ga je naar twee dagen stoppen met hormoonzalf, vijf dagen wel hormoonzalf smeren.
- Bij blijvende verbetering ga je naar drie dagen stoppen met hormoonzalf, vier dagen wel hormoonzalf smeren, enzovoorts.
- Op de dagen waarop je geen hormoonzalf smeert, moet je de huid wel verzorgen met een basiszalf (neutrale zalf).
- Bouw af tot je uitkomt op 0 dagen of enkele dagen hormoonzalf smeren in de week, bijvoorbeeld alleen in het weekend. Dit kun je zo maanden volhouden. Vaak lukt het niet om naar 0 af te bouwen. Dan kun je dus 1 tot 2 dagen hormoonzalf per week blijven smeren.
- Naast het steeds minder vaak gaan smeren, kun je ook afbouwen door naar een minder sterke hormoonzalf over te stappen. Dus van een klasse 3 naar een klasse 2 zalf. Overleg dit met wel met je arts.
- Bij opvlammen van het eczeem keer je weer terug naar het schema. Is de huid weer rustig dan kun je opnieuw beginnen.
Hormoonzalven: afbouw- en onderhoudsschema’s
De afbouwschema’s hieronder zijn een handleiding. Je hoeft ze niet letterlijk te volgen. Het inspecteren van je huid is altijd het belangrijkst, bouw pas af als je huid rustig is.
Afbouw- en onderhoudsschema om de dag
Versneld afbouw- en onderhoudsschema om de dag
MAT-NL-2200462
Naast hormoonzalven zijn teerzalven en calcineurine-remmers ook onderhoudsbehandelingen van atopisch eczeem.
Kijk hier wat dermatoloog Rob Beljaards vertelt over hormoonzalven, ook wel lokale corticosteroïden genoemd.
Informatiefolder KNMP: Corticosteroïden niet dun smeren maar per FTU 2013, Farmacotherapeutisch Kompas – corticosteroïden achtergrondinformatie, website bezocht feb 2018
Informatiefolder NVDV: Corticosteroïden voor de huid – hormoonzalven [17-05-2016]. Dermatocorticosteroïden Leidraad 2019.
MAT-NL-2200462
