Atopisch eczeem & methotrexaat

Methotrexaat is een geneesmiddel dat in een lage dosering het afweersysteem onderdrukt en ontstekingen remt. Het wordt onder andere toegepast bij atopisch eczeem, reumatoïde artritis en psoriasis. Ook wordt methotrexaat in een veel hogere dosering gebruikt om bepaalde vormen van kanker te behandelen, zoals acute lymfatische leukemie. Het behoort tot de groep conventionele immuunsuppressiva.

Methotrexaat vermindert de ongewenste reacties van het eigen verdedigingsmechanisme van het lichaam. Het grijpt in op de foliumzuuromzetting en remt op deze manier de cellen die actief zijn in het ontstekingsproces van de huid.

De resultaten van methotrexaat zie je niet meteen, maar pas na enkele weken. Na twee tot drie maanden is het effect optimaal. Voor die tijd kun je misschien al wel last krijgen van sommige bijwerkingen. Toch is het de moeite waard om door te zetten. Voor veel mensen weegt het voordeel van het gebruik uiteindelijk duidelijk op tegen het nadeel. Slaat het middel aan? Dan zal de arts meestal langzaam proberen de dosering wat te verlagen. Dan zullen eventuele bijwerkingen ook minder worden.

Methotrexaat kan ernstige bijwerkingen veroorzaken, zelfs in lage doseringen. Om deze bijwerkingen vroeg te kunnen constateren, zijn controleonderzoeken en laboratoriumtesten door de arts vereist. Voor de start van de behandeling kan de arts bloedtesten uitvoeren en testen om na te gaan of je nieren en je lever goed werken. Er kan ook een röntgenfoto van de borstkas worden gemaakt. Andere testen kunnen ook uitgevoerd worden tijdens en na de behandeling. Je mag je afspraken om bloedonderzoeken uit te voeren absoluut niet missen.

Zoals elk geneesmiddel kan ook methotrexaat bijwerkingen hebben, al krijgt niet iedereen daarmee te maken. De ernstigste bijwerkingen van methotrexaat zijn beenmergdepressie (onderdrukking van de functie van het beenmerg), pulmonale toxiciteit (longschade), hepatotoxiciteit (leverschade), renale toxiciteit (nierschade), neurotoxiciteit (schade aan het zenuwstelsel), trombo-embolische voorvallen (gedeeltelijke of totale afsluiting van een (slag)ader), anafylactische shock (acute, hele ernstige allergische reactie op een lichaamsvreemde stof) en Stevens-Johnsonsyndroom (zeldzame ziekte waarbij grote stukken slijmvlies en huid loslaten).

Stel je arts onmiddellijk op de hoogte als je last hebt van plotse kortademigheid, ademhalingsmoeilijkheden, zwelling van de oogleden, het gezicht of de lippen, huiduitslag of jeuk (vooral over het hele lichaam).

Dit zijn de meest voorkomende bijwerkingen:

Zeer vaak (komen voor bij meer dan 1 op de 10 gebruikers):

• stomatitis (mondslijmvliesontsteking)
• dyspepsie (verstoorde spijsvertering in het bovenste deel van het spijsverteringskanaal (slokdarm, maag en/ of dunne darm)
• verlies van eetlust
• buikpijn, misselijkheid, braken
• ontstekingen en zweren in de slijmvliezen van mond en keel (vooral gedurende de eerste 24–48 uur en bij orale toediening)
• stijging van leverenzymwaarden (ALAT, GPT, ASAT, GOT, alkalisch fosfatase en bilirubine).

Vaak (komen voor bij minder dan 1 op de 10 gebruikers):

• diarree (vooral gedurende de eerste 24–48 uur)
• exantheem (huiduitslag)
• erytheem (rode kleurverandering van de huid)
• jeuk
• hoofdpijn
• moeheid, slaperigheid
• longontsteking die vaak gepaard gaat met eosinofilie (een verhoogde concentratie eosinofiele granulocyten - een bepaald type witte bloedcel - in het bloed), mondzweren, diarree, exantheem (huiduitslag), erytheem (rode kleurverandering van de huid) en jeuk
• leukopenie (verminderde/te lage hoeveelheid aan circulerende witte bloedcellenin het bloed)
• anemie (bloedarmoede)
• trombocytopenie (verminderde hoeveelheid/te weinig bloedplaatjes(trombocyten) in het bloed).

Zie hier de volledige lijst met mogelijke bijwerkingen.

Waar moet je op letten als je met methotrexaat behandeld wordt?
Tijdens de behandeling met dit middel mag je niet overdreven veel koffie, cafeïne bevattende dranken of zwarte thee drinken. Zorg er ook voor dat je veel drinkt tijdens de behandeling, omdat dehydratie (afname van de hoeveelheid vocht in het lichaam) de mate van giftigheid van dit middel kan verhogen. Je mag geen alcohol gebruiken op de dag van inname; op de overige dagen niet meer dan 1-2 alcoholische consumpties. Beter is het om helemaal geen alcohol te drinken. Zowel alcohol als methotrexaat hebben een negatieve invloed op de lever. Door de combinatie is de kans op een leveraandoening veel groter.

Wat is het effect van zonlicht?

Je huid of ogen kunnen extreem gevoelig zijn voor zonlicht of andere soorten licht gedurende de behandeling met methotrexaat. Daarom dien je zonlicht en zonnebank te vermijden.

Beïnvloed methotrexaat de werking van andere medicijnen?
Gebruik je meerdere geneesmiddelen, dan kunnen deze elkaar beïnvloeden met soms een schadelijke werking als gevolg. Daarom is het van belang dat je arts en apotheker weten welke geneesmiddelen je gebruikt, of je ze nu op recept krijgt of dat je ze zonder recept bij de drogist of apotheek koopt. Informeer daarom je arts als je ook andere geneesmiddelen of producten gebruikt.

Heeft methotrexaat invloed op zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid?

Zwanger of denk je zwanger te zijn? Wil je zwanger worden of geef je borstvoeding? Neem dan contact op met je arts of apotheker voordat je methotrexaat gebruikt. Methotrexaat mag namelijk niet gebruikt worden tijdens zwangerschap of als je probeert zwanger te worden. Voor mannen geldt dat ze geen kind moeten verwekken tijdens de behandeling met methotrexaat.

Wanneer mag je methotrexaat niet gebruiken?

Je mag dit geneesmiddel niet innemen als:

• je allergisch bent voor methotrexaat of voor één van de bestanddelen ervan
• je een aanwijsbare nieraandoening hebt
• je stoornissen van het bloedvormend systeem hebt
• je een verhoogd alcoholgebruik hebt
• je een verstoord immuunsysteem hebt
• je ernstige of reeds bestaande infecties hebt, bijvoorbeeld tuberculose of HIV
• je zweren in het maagdarmstelsel hebt
• je zwanger bent of borstvoeding geeft
• je gelijktijdig gevaccineerd wordt met levende vaccins.

Raadpleeg je arts of apotheker voordat je methotrexaat gebruikt als:

• je diabetes mellitus hebt die behandeld wordt met insuline
• je inactieve, langdurige infecties hebt (bijvoorbeeld tuberculose, hepatitis B of C, gordelroos (herpes zoster)
• je een lever- of nierziekte hebt (gehad)
• je problemen met je longfunctie hebt
• je een abnormale ophoping van vocht in de buik of in de holte tussen de longen en de borstwand hebt (ascites, pleura-effusies)
• je gedehydrateerd bent of je lijdt aan aandoeningen die leiden tot dehydratatie: braken, diarree, stomatitis (mondslijmvliesontsteking).

Raadpleeg je arts ook als je te veel last hebt van één van de bovengenoemde bijwerkingen. Of als je andere bijwerkingen ervaart waar je je zorgen over maakt.